Bundan yaklaşık 18–20 yıl evvel doktora ya da yüksek lisans yapanlar, ülkemizdeki kütüphanesi zengin üniversitelere giderek, oralarda günlerce araştırma yaparlardı. Ben de onlardan biriyim. Sonraki zamanlarda, internetin hayatımıza girmesi ile birlikte, uluslararası dergilerde yayınlanan akademik dergilere de erişim kolaylığı sağlandı ve .pdf formatında dünyanın her yerinden yayınlanmış makaleleri evinizde dizüstü bilgisayar ya da masa üstü bilgisayarınıza, cep telefonunuza ya da tabletinize indirebiliyorsunuz.
Makaleye erişim kolay da okumak işin diğer bir farklı boyutu. Öncelikle, soru şu, elbette, bilimsel kitap sayısına göre makale sayısı kat be kat fazla. Tüm dünyada hangi alanda olursa olsun, günde 100 lerce makale yayınlanıyor. Bu makaleleri takip etmek elbette işin bir başka boyutu. Farklı dönemlerde makale sayıları aniden artabiliyor. 2019 da karşılaştığımız ve halen artçı şokları devam eden COVID-19 vakası bunlardan biri. Yapay zekadan viroloji, Tıbbın tüm alanlarından, maske üretimi, solunum cihazı üretimi gibi bir çok farklı alanda makale sayılarında inanılmaz artış görüldü. Olası afetler, depremler, yangınlar, küresel ısınma ve iklim değişikliği alanlarında da bu patlamaya rastlayabiliyoruz.
Her hangi bir edebi eseri yazmak/yazabilmek için, çok fazla sayıda eğitim imkanı, kurs imkanı ya da yazma üzerine atölye çalışmaları bulmak mümkündür. Ancak, yazma eğitimlerine göre, okuma eğitimleri çok daha sınırlı ve az sayıdadır.
Akademik makale, sonucun sunumudur. Yani, analitik, sayısal, deneysel ve saha çalışması gibi farklı yöntemlerle edilmiş akademik sonuçların, belirli bir düzende sunumudur.
Burada soru şu. Her gün bin yüzlerce makale yayınlanıyorsa, bunların arasından hangisini seçip, nasıl okuyacağız. Sonuçta zaman sınırlı. Roman gibi değil ki, önümüzdeki yıl okurum diyesiniz.
Anahtar kelimeniz çok önemli. Makaleyi neden okumaya ihtiyaç duyuyorsunuz?
- Merak ettiğiniz bir konuyu mu araştırıyorsunuz?
- Makale, tez ya da proje yapmak için, konu mu belirlemeye çalışıyorsunuz?
- Belirlenmiş bir konu üzerinde literatür araştırması mı yapıyorsunuz?
Yukarıdaki maddeler sizin makalede derinleşmenizi sağlar. Makale matruşka gibidir. Okudukça, referanslar listesinden yeni makalelere uzanarak, hiç ummadığınız konulara erişebilirsiniz.
Öncelik olarak, başlık size ne çağrıştırıyor. Çalışma konunuza uyuyor mu? Başlığa nasıl ulaştınız? Anahtar kelimeler mi sizin başlığa erişiminizi sağladı. Ardından, özet kısmı baştan sona okunmalı. Özet mini bir makaledir. Özette geçen yabancı terimler ne manaya geliyor. Örneğin, sizin kullandığınız bir kimyasal makalede kullanışmıştır. Bu sayede ulaşmışsınızdır. Ama yöntem, sizin tercih ettiğiniz yöntemden tamamen uzaktır ve sizin işinize kesinlikle yaramıyordur. O nedenle makalede zaman kaybetmeye gerek yoktur. Sizin konunuzun bir dairenin merkezi olduğunu düşündüğünüzde, dairenin çapı, merkezden ne kadar uzaklaşıyor. Mesela, yazdığınız makalede sırf referans sayısını arttırmak için, çemberin dışına çıkan makaleleri makalenizde atıf yapmak çok anlamlı olmaz.
Makale okurken, çıktı alarak okuma yapmayı öneriyorum. Önem arz eden bir cümlenin altının çizilmesi demek, o cümlenin beyin süzgecinden bir kere daha geçirilmesi demektir. Aynı zamanda da, tekrar o makaleye döndüğünüzde, gözünüze çarpar ve beyninizde yer eder. Bununla birlikte, eğer zamanınız varsa, hem gramer olarak hem de bilimsel olarak, önemli cümlelerin koleksiyonunu yapabilirsiniz. Genel cümle yapısından yararlanmak adına, bire bir kopya olmaksızın kendi makalelerinizde de kullanabilirsiniz.
Özet sizi ne kadar makalenin içine çekti? Makale hakkında soru işaretleri bıraktı sizde.
Peki, tekrar başa dönelim. Makalede aradığınız nedir? Bildiğiniz bir konuya uygulanmış bir yöntem mi? O zaman yöntem bölümüne yoğunlaşmak da fayda var. Yöntem yeni geliştiriliyor olsa dahi, yöntemle ilgili kitaplara atıf yapılmıştır. İlgili kitabın ilgili bölümünü de mümkünse edinip okumakta yarar var. Yöntemi bilinen, konusu tarafınızdan bilinen bir makalede fiziksel yorumlar, bulgular neler? Bu kısma yoğunlaşın. Bu makalede sizce ne eksik bırakılmış? Siz bu makaleden farklı olarak, ama aynı zamanda da makaleden uzaklaşmadan, nasıl bir yenilikçi konu türetebilirsiniz? Bunları da kendinize sormanız lazım.
Makaledeki anahtar soru : “Why?”, “Niçin?” bunu sürekli kendinize sorup, cevaplamanız gerekir. Hatta, gerekirse, yazarına ulaşın. Neyi, nasıl yaptığını sorun.
Merak ettiğiniz şeklin yorumlarını okuyun. Aynı yazarın benzer makaleleri var mı? Buna bir bakın. Eğer ilgili konuda benzer makalesi varsa yazarın, muhakkak atıf yapmıştır. Atıflardan buna bakabilirsiniz.
Makaleler, biraz gizemli yazılır. Bazen, yıllarca masanız da durur. Başucu makaleniz olur. Yani, makaleyi okumak ve anlamak biraz bulmaca gibidir. Sabırla üzerinde durmak lazım.
Unutmayın, başka bilim insanları da sizlerin makalelerini bu şekilde okuyorlar.
Ama, akademik bir makalenin en güzel hazzı, makaleyi okurken, referanslar ya da kaynaklar listesinde kendi makalenize atıf yapıldığını görmektir.